Η σκηνοθέτρια της site-specific παράστασης μάς μιλά για τον Δημήτρη Βρεττάκο, την ποίηση μέσα στην ψυχική ασθένεια και τη μνήμη ως τελετουργία.Η νέα παράσταση «η αλεπού θα ξανάρθει», που παρουσιάζεται στο Μποδοσάκειο Κτίριο του ΨΝΑ – Δαφνί, βασισμένη στη ζωή και το έργο του Δημήτρη Βρεττάκου, είναι μια τελετουργία μνήμης και υπαρξιακής αναζήτησης. Μιλήσαμε με τη σκηνοθέτρια και δημιουργό Κατερίνα Κλειτσιώτη για την έννοια της ταυτότητας, της ποίησης και του χώρου στην τέχνη, αλλά και για την προσωπική εμπειρία της συνάντησης με μια τόσο σύνθετη φιγούρα.

1. Η αλεπού ως σύμβολο έχει περάσει από την αρχαία μυθολογία στην ψυχαναλυτική σημειολογία. Γιατί επιλέξατε αυτό το ζώο ως τίτλο και πώς «θα ξανάρθει» στο πλαίσιο της παράστασης;

Πρόκειται για τον τελευταίο στίχο ενός άτιτλου ποιήματος του Δημήτρη Βρεττάκου. H αλεπού μπαίνει στο κοτέτσι και τρώει όλες τις κότες. Οι ιδιοκτήτες αγοράζουν αμέσως άλλες κότες, όμως σίγουρα η αλεπού θα ξανάρθει. Δεν μου είναι ακόμα και τώρα καθαρό γιατί επέλεξα αυτή τη φράση για τίτλο. Απλά μόλις τη διάβασα είπα: αν το βιβλίο γίνει παράσταση θα λέγεται έτσι. Μπορούμε να δώσουμε πολλούς ορισμούς και να πέσουμε σε όλους έξω. Για μένα είναι μια φράση που ενέχει μια απειλή αλλά κυρίως μια γαλήνια υπόσχεση. Η αλεπού στην δική μας παράσταση θέλω να πιστεύω πως είναι μονίμως εκεί και σε ετοιμότητα.

2. Η παράσταση αναπτύσσεται σε έναν χώρο φορτισμένο ιστορικά και ψυχικά – το Μποδοσάκειο του ΨΝΑ. Πώς ενσωματώνεται ο χώρος στο σώμα του έργου; Είναι σκηνικό, χαρακτήρας ή μνήμη;

Ο χώρος είναι η σπονδυλική στήλη του σώματος που ονομάζουμε έργο. Είναι αυτός που δίνει την κίνηση. Για να το πω πιο απλά: αυτή η παράσταση δεν μπορεί να υπάρξει πουθενά αλλού παρά μόνο στο παλιό Μποδοσάκειο κτήριο.

3. Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση στο να μετατραπεί η ψυχική κατάρρευση σε θεατρική γλώσσα χωρίς να διολισθήσει σε αναπαράσταση πόνου ή αισθητικοποίηση της αυτοχειρίας;

Η πρόκληση ήταν να καταφέρουμε να μην παρασυρθούμε στην δίνη της προσωπικής μας ψυχικής κατάρρευσης και χαθούμε. Γιατί με την ψυχική κατάρρευση έχουμε φλερτάρει όλοι επάνω στη γη. Μιλάμε για μια πολύ πολύ δύσκολη ιστορία σε έναν απόλυτα επιβλητικό χώρο. Είναι σημαντικό να εξασφαλίσεις ότι ο θεατής θα καταφέρει να συναισθανθεί, να παρηγορηθεί, να ταυτιστεί, χωρίς να συντριβεί στείρα. Η λύπη είναι το πιο εύκολο και ταυτόχρονα το πιο δύσκολο παραστατικά συναίσθημα στο θέατρο. Χρειάζεται χειρουργικές κινήσεις για να εμβαθύνεις και να μην ακρωτηριάσεις την ουσία που είναι η συμφιλίωση με τα συναισθήματα του συγκεκριμένου ανθρώπου και με τα δικά σου.

4. Ο Δημήτρης Βρεττάκος ήταν ένας άνθρωπος με πολλαπλές ταυτότητες: επιστήμονας, καλλιτέχνης, ψυχικά ασθενής, συγγενής ενός εμβληματικού ποιητή. Ποιο απ’ όλα αυτά τα πρόσωπα σάς συγκίνησε ή σας καθοδήγησε περισσότερο σκηνοθετικά;

Καταπιαστήκαμε με όλες τις ταυτότητες του Δημήτρη Βρεττάκου γιατί στην ουσία η μια συμπλήρωνε την άλλη. Σκηνοθετικά επέλεξα να στηριχθώ πιο πολύ στην ποίηση του, γιατί είναι μια γλώσσα που με συγκινεί και την κατανοώ καλύτερα.

5. Τα κείμενα της παράστασης αντλούνται από μια βιογραφία με ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση. Πώς δουλέψατε δραματουργικά με ένα υλικό τόσο προσωπικό και ταυτόχρονα τόσο πολιτικό;

Το βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού «ο Αυτόχειρας ποιητής Δημήτρης Β.» δίνει μια πληθώρα από πληροφορίες, εικόνες και όλο το ιστορικό της ασθένειας.

Δεν προσπαθήσαμε να βάλουμε μια συγκεκριμένη χρονολογική σειρά. Σταθήκαμε στους πίνακες που μας βοήθησαν εικονοκλαστικά, στα ποιήματα που μας βοήθησαν στις δράσεις, στις συνεντεύξεις και στα ιατρικά πορίσματα που έδωσαν μια πιο ρεαλιστική υπόσταση σε όσα συμβαίνουν. Το υλικό είναι πάνω απ’ όλα ανθρώπινο και αληθινό οπότε μας διευκόλυνε αρκετά στη δραματουργία.

6. Η ηχητική εγκατάσταση αποτελεί οργανικό μέρος της παράστασης. Πώς συνομιλεί ο ήχος με τη σιωπή του ψυχιατρείου και τις ρωγμές του κειμένου;

Ο ήχος εντάχτηκε στην ουσία σαν προέκταση της σιωπής του χώρου. Βγαίνει και πολλαπλασιάζεται από τα αντικείμενα του. Όχι μόνος του, όχι αυθαίρετα, αλλά σπλαχνικά. Δεν μπορώ να το περιγράψω πολύ καλά, αλλά η αίσθηση είναι πως οι επιφάνειες πάλλονται σαν φωνητικές χορδές. Όλο αυτό είναι μια πολύ δυνατή σύλληψη του Γιάννη Παπαδάκη.

7. Στην εποχή της υπερ-πληροφορίας και της ταχείας καταναλώσεως αισθημάτων, ποια είναι για εσάς η θέση της ποίησης και της «σιωπηλής κραυγής» στο θέατρο;

Νομίζω ότι η ποίηση και το θέατρο είναι τα πιο γερά αντισώματα που διαθέτουμε για να μη χαθεί ποτέ ότι μπορούμε να ονομάσουμε αυθεντικό συναίσθημα. Σε όποια εποχή, αυτό αναζητάμε κατά βάθος.

8. Ποια είναι η προσωπική σας «αλεπού» που επιστρέφει στη δική σας καλλιτεχνική διαδρομή;

Δεν ξέρω αν έχω αλεπού. Εγώ η ίδια τριγυρνάω γύρω από τα ίδια θέματα κάθε φορά και κάθε φορά νιώθω πως δεν τα έχω εξαντλήσει. Η αυτοχειρία είναι ένα από αυτά.

9. Τελικά, τι απομένει από τον άνθρωπο όταν η γλώσσα παύει να επαρκεί;

Μένουν όλα τα υπόλοιπα που δεν είναι γλώσσα και που δυστυχώς τις περισσότερες φορές δεν ξέρουμε πως να τα βάλουμε σε λειτουργεία. Νομίζω πως η γλώσσα έχει αποδειχτεί μια ανεπαρκής εφεύρεση για την συνεννόηση μας, εδώ και αιώνες. Κι εγώ η ίδια αγαπώ πολύ τις λέξεις αλλά δεν είδα ποτέ να αρκούν. Η γνωσιοθεωρία αρέσκεται να φέρνει το παράδειγμα με το ρύζι: Δεν φάγαμε ποτέ από το ίδιο πιάτο το ίδιο ρύζι και συμφωνήσαμε με τις ίδιες λέξεις για την γεύση του κι αν συμφωνήσαμε πιθανότατα δεν μιλούσαμε για το ίδιο το ρύζι. Υπάρχει ίσως κάτι στον άνθρωπο που οι λέξεις δεν το άφησαν να ενεργοποιηθεί, το περιόρισαν, το φίμωσαν, το κατέστρεψαν ή ότι. Κάτι παράξενα όμορφο, όπως ας πούμε παράξενα όμορφη είναι η σιωπή ή η κραυγή των ζώων. Οι αυτόχειρες και οι ψυχικά νοσούντες ίσως το είδαν πιο καθαρά αυτό.

10. Σχέδια για το μέλλον;

Σκεφτόμαστε διάφορες δράσεις που έχουν να κάνουν πάλι με ψυχιατρικούς χώρους. Θα δούμε.

Πληροφορίες και εισιτήρια παράστασης https://www.ticketservices.gr/event/i-alepou-tha-xanarthei/?lang=el