Συνέντευξη με την Μαρίνα Παπανικολάου με αφορμή το νέο της βιβλίο ''Ιζήματα στο δέλτα" , που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Άνω Τελεία
1. Ο τίτλος σας, “Ιζήματα στο Δέλτα”, παραπέμπει σε κάτι που κατακάθεται, αλλά και σε μια μετάβαση. Ποια “ίχνη” θέλατε να αφήσετε εσκεμμένα και ποια προέκυψαν ακούσια στο έργο;
Τα ιζήματα στο δέλτα ναι μεν κατακάθονται και συσσωρεύονται αλλά ταυτόχρονα χτυπιούνται συνέχεια από το απαλό και άλλοτε άγριο ρεύμα του ποταμού που τα σπρώχνει στη θάλασσα, οπότε είναι μέρη μιας μεταβατικής κατάστασης πραγματικά. Κοιτάξτε, αν είχα κρατήσει την αρχική μορφή των ποιημάτων το βιβλίο θα ήταν πολύ πολύ μικρότερο. Η διαδικασία μου είναι να ξεκινάω από μια φράση μου που αρέσει ή σημαίνει κάτι για μένα και μετά να την πλαισιώνω με πλουμίδια και αξεσουάρ ή υπομνήματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτά τα έξτρα προκύπτουν ακούσια αλλά αυτό δεν τα καθιστά λιγότερο απαραίτητα ή σημαντικά.
2. Η τοποθέτηση στο “δέλτα” φέρνει στον νου την ένωση ποταμών, την εκβολή, αλλά και την αμφισημία της αρχής και του τέλους. Τι σημαίνει για εσάς ο γεωγραφικός και υπαρξιακός αυτός χώρος;
Όπως το είπατε είναι ένας μυστήριος, οριακός χώρος που δύσκολα του αποδίδεται ορισμός αν είναι το ξεκίνημα ή το τέλος. Γεωγραφικά, γειώνομαι όμορφα όταν βλέπω την αρμονία που επικρατεί σε ένα τόσο πολύπλοκο φαινομενικά οικοσύστημα. Σαν να έχει πάρει σάρκα και οστά το ‘’imagine’’ του John Lennon με ηθοποιούς ζώα και φυτά. Και στην υπαρξιακή του διάσταση, το δέλτα είναι για μένα ένα αναγκαίο κακό, ένα βάσανο που σε κάνει να ματώνεις αμβροσία και νέκταρ καθώς οι άφθογγες σκέψεις σου περνάνε το βάπτισμα της πύρινης και απόλυτης ηγέτιδας γλώσσας.
3. Το βιβλίο κινείται σαν να παρατηρεί από μέσα και απέξω τον εαυτό και τον κόσμο. Πώς διαχειρίζεστε τη θέση του ποιητικού υποκειμένου; Είναι σταθερή ή κυμαινόμενη;
Πράγματι αυτός είναι ο σκοπός της οπτικής που επέλεξα, να λειτουργεί το ποιητικό υποκείμενο σαν πολεμικός ρεπόρτερ για μάχες εσωτερικές και εξωτερικές. Θα έλεγα ότι η θέση του είναι κυμαινόμενη καθώς αλλάζει ρόλο συνέχεια τόσο μεταξύ των ποιημάτων όσο και εντός του ίδιου έργου. Μου αρέσει να δημιουργείται αυτή η αίσθηση διαλόγου μεταξύ των φανταστικών μου προσώπων που συμπτύσσονται σε ένα αφού τελικά είμαι εγώ που μιλάω στον εαυτό μου.
4. Γλώσσα πυκνή, σχεδόν ιζηματογενής, με λέξεις που μοιάζουν να έχουν ιστορία βυθού. Πώς επιλέγετε το γλωσσικό σας υλικό και τι ρόλο παίζει η σιωπή ανάμεσα στις λέξεις σας;
Μια απαραίτητη προϋπόθεση για να χρησιμοποιήσω μια λέξη είναι να με ενθουσιάζει. Όταν την προφέρω είτε δυνατά είτε μέσα στο μυαλό μου να έχει μια λυρικότητα, μια μουσική. Και αγαπώ τις λέξεις με πολύ συγκεκριμένο νόημα που περιγράφουν ένα πάρα πολύ niche φαινόμενο ή αντικείμενο πχ. Στο έργο μου δεδομένης της απουσίας σημείων στίξης η μόνη υποψία σιωπής μεταξύ των λέξεων είναι το κόψιμο κάθε στίχου αλλά και αυτό κάποιος αναγνώστης με καλά πνευμόνια θα μπορούσε να το παραλείψει. Φυσικά και εγώ στη διαδικασία συγγραφής οραματίστηκα ένα συγκεκριμένο τέμπο και ξέρω που έβαλα τις σιωπές μου αλλά ο καθένας μπορεί να το διαβάσει όπως θέλει οπότε οι παύσεις και οι ησυχίες να λαμβάνουν διαφορετικό νόημα.
5. Αναγνωρίζουμε έναν υπόγειο διάλογο με τη φθορά, το σώμα, τον χρόνο. Πιστεύετε ότι η ποίηση μπορεί να λειτουργήσει σαν αρχείο ή αντι-νεκροτομή;
Κρατάω τη λέξη αντινεκροτομή για να την χρησιμοποιήσω στο μέλλον, μου άρεσε πολύ. Και η απάντηση μου είναι απολύτως θετική. Στα κείμενα της συλλογή βλέπω τον εαυτό μου στα 14, στα 16 και στα 18 με έναν τρόπο που δεν μπορεί να απαθανατιστεί από φωτογραφίες και βίντεο. Είναι μια χρονοκάψουλα που μπορώ να ανοίγω συνεχώς και πλέον με την έκδοση του βιβλίου έχει αποκτήσει μια ζωντάνια και πλαστικότητα στα μυαλά των αναγνωστών. Πιστεύω πως οι περισσότεροι αν όχι όλοι όσοι ασχολούνται με όποια μορφή τέχνης ενδόμυχα και εγωκεντρικά ξορκίζουν τη λήθη με τις δημιουργίες τους.
6. Ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με εικόνες που δεν είναι πάντα άμεσα αναγνώσιμες. Πόσο σας ενδιαφέρει η προσβασιμότητα και πόσο η αντίσταση της γλώσσας;
Θα ήθελα καταρχάς να ξεκαθαρίσω ότι πιστεύω ότι η γλώσσα πραγματικά προβάλλει μια αντίσταση ανάλογα με την διάθεση, την πνευματική ικανότητα και το πόσο ‘’ανοιχτός’’ είναι ο αναγνώστης. Οπότε είτε της προσδώσω έναν έξτρα βαθμό δυσκολίας εγώ είτε την αφήσω να κάνει τα δικά της η εμμεσότητα θα υπάρχει. Η προσβασιμότητα είναι κάτι που πλέον σκέφτομαι πολύ και διαφαίνεται στην απλή γραφή που ακολουθώ αλλά ο παρελθοντικός μου εαυτός που έγραψε τα ποιήματα της συλλογής θυσίασε σε ένα βαθμό στο βωμό του εντυπωσιασμού με την χρήση δύσκολων και σπάνιων λέξεων.
7. Υπάρχει μια διακριτική μεταφυσική στο έργο, χωρίς ρητές αναφορές. Είναι συνειδητή απόσταση ή υπαρξιακή αβεβαιότητα;
Δύσκολη ερώτηση, καθώς από όταν στράφηκα στην αθεΐα μετά από μια εξ ολοκλήρου χριστιανική ορθόδοξη ανατροφή άλλαξαν πολλά για το πως βλέπω το όλο μεταφυσικό θέμα. Ίσως με την ασάφεια που διατήρησα σε όλο το έργο να προσπάθησα να το επικοινωνήσω αυτό με τον αναγνώστη, ότι δηλαδή δεν έχω καταλήξει κάπου συγκεκριμένα παρά την πολύχρονη πάλη που υπήρχε μέσα μου από παιδάκι σχετικά με το ζήτημα και όσα μάθαινα για αυτό. Νομίζω ότι την οριστική απάντηση την έχουν βρει μόνο οι νεκροί και δυστυχώς-ευτυχώς δεν μπορούν να μας την στείλουν με μήνυμα.
8. Αν η ποίηση είναι “ίζημα του βιώματος”, τι μένει τελικά στο δικό σας “δέλτα” μετά το τέλος της γραφής;
Χμμμ, θα έλεγα ότι τώρα που τα ποιήματα μου έχουν γραφτεί και είναι εκεί έξω το δέλτα μου έχει παραμείνει ίδιο αλλά και έχει παράλληλα αλλάξει. Οι εμπειρίες που το σχηματίσαν και το εμπλούτισαν είναι ίδιες και δεν άλλαξε κάτι πάνω τους παρά μόνο ο τρόπος που τις βλέπω εγώ η ίδια. Μπορώ πλέον να διακρίνω την ομορφιά σε κάποια ιζήματα όχι και τόσο θετικά από τη φύση τους και να φέρνω με τρόπο παρηγορητικό στο νου μου το γεγονός ότι δεν είχα μόνο εγώ τέτοια βιώματα αλλά ότι είμαστε μια φυλή ανθρώπων που μας χαρακτηρίζουν.